ایران، چگونه مرکز جهان تشیع شد؟

کاروان بار سفر را می بندد، اطرافیان آقا اباالحسن(ع) نگران عاقبت این سفر هستند. صدای زنگ کاروان وقت وداع را تداعی می کند. دروازه شهر مدینه آخرین نگاه های آنها را ثبت می کند، وداع امام رضا(ع) با مرقد پیامبر اکرم(ص) در حالی که با صدای بلند گریه می کنند، نشان از عدم بازگشت ایشان دارد. وداع کنندگان نیز آخرین نگاه هایشان را قدر می دانند، اشک می ریزند و امام اباالحسن نیز آخرین جملات را می فرمایند: «...من از جوار جدم خارج شده و در غربت از دنیا خواهم رفت!»امام(ع) هنگام بیرون رفتن از مدینه، تمام خویشان خود را فرا خوانده و در جمع آنان فرمودند:«بر من گریه کنید؛ زیرا دیگر به مدینه باز نخواهم گشت.»

چالشها و فرصتهای سفر امام رضا(ع) به ایران
 

امام رضا(ع) در دوره ای به امامت رسیدند که شرایط فرهنگی بسیار پیچیده ای بر آن حاکم بود و مدیریت قدرتمندی را می طلبید تا بتوانند جامعه را از خطرهای موجود نجات دهند، حضور امام در این دوره و مدیریت ایشان در ابعاد گوناگون باعث شد تا فرهنگ اسلامی از گزند خطرهای دشمن در امان بماند.
دوره امام رضا(ع)، شروع دوره ای ویژه برای ایشان و امامان معصوم (ع) پس از حضرت بود. امام هشتم (ع) در دوران امامت خود چالشها و تهدیدهای موجود را به فرصت تبدیل می کردند، ضمن اینکه فضای سیاسی حاکم بر عباسیان بسیار متفاوت از بنی امیه بود. عباسیان با شعار «الرضا من آل محمد» روی کار آمدند و در نتیجه مجبور بودند به خاطر ظاهرسازی هم که شده، به این شعارها عمل کرده و احترام ظاهری نسبت به حضرت رضا(ع) داشته باشند. امامان پس از دوره حضرت رضا(ع) توانستند علنی تر در میان مردم حاضر شوند. البته این امر از جانب خود ائمه (ع) نبوده و آنها به ماهیت حکومت عباسی کاملاً آگاه بودند و حتی کسانی از شیعیان که امید داشتند با قیام اوضاع بهتر می شود توسط ائمه از این قیام منع می شوند. امام رضا(ع) در دستگاه عباسیان شرایطی را فراهم کردند تا از بستر حکومت به بهبود و ساماندهی اوضاع پرداخته، شیعیان و مردم را ارشاد کنند. حضور امامان معصوم در دستگاه حکومتی و بیرون آمدن آنها از انحصار و اختناق حکمای عباسی، از دستاوردهای مهم و با ارزش حضور حضرت رضا(ع) در ایران می باشد که از ایشان به یادگار مانده است.

رویکرد مردم به اهل بیت(ع) کامل می شود
 

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم، با تأکید بر تأثیرات حضور امام رضا(ع) در ایران خاطرنشان می کند: ایران از قبل، متمایل به تشیع و دوستی اهل بیت(ع) بود و خراسان که امام در آن حضور می یابند، مشهور به تشیع است، تشیع به معنی امروز نیست، بلکه به طور عام و علاقه به اهل بیت(ع) است که قطعاً حضور امام آن را تشدید می کند و با دیدن امام بیشتر متوجه می شوند که علویان و اهل بیت(ع) چه گیرایی و سیره ای دارند.
حجة الاسلام مصطفی صادقی ادامه می دهد: مردم با این سفر با فضای جدیدی آشنا می شوند و مهمترین دستاوردی که می توان برای این هجرت گفت، تکمیل رویکرد مردم به سوی اهل بیت(ع) بود.وی تاکید می کند: امام در طول مسیر، احادیث را از طریق پدرانش به حضرت علی (ع) و پیامبر(ص) می رساند که این بهترین روش برای معرفی مکتب تشیع و خنثی کننده توطئه هایی بود که شیعه را خارج از دین می شمرد، نمونه برجسته آن، حدیث سلسلة الذهب بود.
عضو هیأت علمی پژوهشکده علوم و فرهنگ اسلامی قم با اشاره به اوضاع فرهنگی حضور امام رضا(ع) در ایران ابراز می کند: در عراق مباحثی مانند دعوا بین گروه های اسلامی بود و نمونه آن اختلاف بین خلق قرآن و معتزله و اختلافات کلامی است که در ایران کمتر نمود داشته و با آمدن خلیفه به ایران و استقرار پایتخت در مرو تشدید می شود، اما جایگاهش را در مناطق غرب ایران بیشتر داشت که امام توانستند از این فرصت استفاده کنند و مطالبی را که البته نه باعث اختلاف مسلمانان بشود، بیان کنند.
مدیر گروه تاریخ تشیع دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ادامه می دهد: امام رضا(ع) به اصل معارف دینی و اسلامی می پردازد و در حدیث سلسلة الذهب به مسایل امامت اشاره می کند و سمت و سوی مدیریت فرهنگی امام به سمت مباحث کلامی توحید و معارف دینی است.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم با تأکید بر آغاز نهضت ترجمه در ایران تصریح می کند: در زمان حضور امام رضا(ع) در ایران دوره ترجمه شروع شده بود که امام نیز از آن برای دفاع از اسلام استفاده می کند.
صادقی در ادامه حضور امام رضا(ع) در ایران را نقطه عطف تاریخ تشیع عنوان می کند و اظهار می دارد: در نتیجه حضور ایشان در ایران، حضرت معصومه(س) در قم حضور می یابند یا در شهرهای دیگر حضور علوی ها رونق بیشتری می یابد و مکتب اهل بیت(ع) رونق بیشتری می گیرد.
وی می افزاید: البته خلیفه هم موافق تشکیل پایگاه در ایران نبود، اما امام رضا(ع) برای رسیدن به ایران حتی از مناطق سنی نشین عبور کردند.عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم، با بیان اینکه از دیگر برکات وجود آن حضرت به وجود آمدن حوزه درسی بود، خاطرنشان می کند: عده ای از اصحاب و محدثان و فقها دور امام(ع) حلقه زدند و از محضر مبارک ایشان بهره گرفتند، شیخ طوسی اصحاب حضرت رضا (ع) را 317 نفر ضبط کرده است، پس از رحلت امام این حوزه به فعالیت خود ادامه داد و شیخ طوسی خود در این حوزه پرورش یافت.
صادقی با تأکید بر اینکه روش امام رضا(ع) همان روش ائمه (ع) قبلی بود، می گوید: مناظرات با گروه های مختلف، بهترین مدیریت فرهنگی را در این دوره داشتند.

تشکیل جامعه شیعی با مرکزیت ایران
 

امام رضا(ع) در ابتدای قرن سوم، وارد ایران شدند؛ یعنی زمانی که چالشهای جدیدی به دلیل ورود افکار و فرهنگهای جدید از یونان باستان و تازه مسلمانان به وجود آمده بود. اما مردم ایران به چند دلیل از وضعیت مساعدتری به لحاظ فرهنگی برخوردار بودند، فضای فرهنگی در ایران بازتر و تکثر ادیان و هوش ایرانیان به مراودات فرهنگی بین مردم، کمک شایانی می کرد. این شرایط فکری و فرهنگی مردم ایران، زمینه را برای حضور امام رضا(ع) در ایران و بسط و گسترش تفکر متعالی شیعه آماده می کرد. حضور امام در ایران با توجه به نوع برخوردهای آزادمنشانه امام هشتم(ع) در مباحث علمی و فرهنگی، مورد توجه ایرانیان و حتی رهبران ادیان بزرگ آسمانی که نوعاً در ایران می زیستند، قرار گرفت.
عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) نیز با تأکید بر تأثیرات عبور امام رضا(ع) از مناطق شیعه نشین در سفر به ایران خاطرنشان می کند: پذیرش ولایتعهدی و قبول زحمت سفر گرچه با اکراه صورت گرفت، یکی از ابعاد مدیریت فرهنگی امام رضا(ع) است، چون اگر این سفر مخفیانه و بدون اعلام عمومی حکومت بود و از بعد اطلاع رسانی تقویت نمی شد، شاید تعداد معدودی از شیعیان نزدیک، از حضور امام در شهرها با خبر می شدند، اما این سفر و هجرت امام به خراسان در حالی صورت گرفت که حکومت آن را برنامه ریزی کرده بود و چون قصد بهره برداری سیاسی از هجرت و واگذاری ولایتعهدی داشت، در بعد اطلاع رسانی آن نیز سرمایه گذاری کرد.
دکتر ا... اکبری ادامه می دهد: امام رضا(ع) با درایت هرچه تمام تر از این سفر برای اهداف سیاسی فرهنگی خویش بهره بردند، مسیری که برای هجرت امام انتخاب شد، برمبنای آنچه در تاریخ آمده است، استانهای خوزستان، فارس، مرکزی، سمنان، قم و خراسان بوده است.
رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه حضور امام در این شهرها و استانها و سیمای نورانی و بیان عالمانه امام، بسیاری از مردم را در مقابل حضرت خاضع می کرد، تصریح می کند: امام از هر شهری که عبور می کردند، بنای یک شهر شیعی را هرچند برای سالها و قرنهای بعد، پایه ریزی می کردند، به طوری که بسیاری از تحلیلگران تاریخی معتقدند، این سفر ایران را متحول کرد و باعث شد این سرزمین بعدها به عنوان هسته مرکزی جهان تشیع به جهانیان معرفی شود.
عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) می گوید: هجرت امام به ایران در تشکیل یک جامعه شیعی قدرتمند با مرکزیت ایران مؤثر بود و همچنین پس از هجرت ثامن الحجج(ع) به ایران، خواهر و برادر ایشان نیز به بهانه زیارت بارگاه منور امام به ایران سفر کنند و زمینه به وجود آمدن دو بارگاه در شهرهای استراتژیک شیعی را فراهم نمایند و حتی بعدها وجود بارگاه حضرت معصومه(س) زمینه ساز تأسیس حوزه علمیه قم شود که آن نیز در تربیت عالمان بزرگ شیعی تأثیر بسزایی داشته است. ا... اکبری می افزاید: علاوه بر این، فرزندان و نوادگان امام کاظم(ع) نیز به همین بهانه به ایران هجرت کردند و پس از رحلت یا شهادت در شهرهای مختلف دفن شدند و زمینه ساخت حرمهایی را که مبین فرهنگ شیعی است، فراهم آوردند، بنابراین این سفر یک سفر استثنایی برای مهندسی فرهنگ شیعی است و ایران را به مدینه دوم تبدیل کرد که تمام این اقدامهای حضرت، به مدیریت توانمند امام در عرصه فرهنگ و سیاست برمی گردد.

سیره رضوی پاسخگوی معضلات فرهنگی ماست
 

رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) با تأکید بر اینکه در زمان امام رضا(ع) باورها دچار انحراف بوده و ارزشها هم از این قاعده مستثنا نبوده است، می گوید: این مسایل امام هشتم(ع) را واداشت تا چند کار را در برنامه خود قرار دهند، یکی اصلاح فکری و دینی است، بنابراین سعی می کردند انحرافهای فکری را با پاسخهای قاطع در همان عرصه پاسخگو باشند. اوج این امر در مناظره با سران ادیان و زنادقه است. ایشان سعی کردند از فرصت ولایتعهدی استفاده کنند و به شبهات بینشی و باورها پاسخ بدهند.
عضو هیأت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در ادامه کاربرد شیوه های برون رفت امام از بحرانهای فرهنگی در دوره حاضر را مورد تأکید قرار می دهد و اظهار می دارد: در عصر ما نیز نیازمند اصلاحات در عرصه فرهنگی هستیم، خرافه ها و عرفانهای کاذب را باید از زندگی مردم دور کرد، اگر ما روشنگری نکنیم، دشمن به راحتی نسل جوانی را که خواهان نو گرایی است، از دامان اسلام به دامان انحرافهای فکری و اخلاقی می کشاند.
وی می افزاید: به گمان من، در کنار همه شیوه های نوین، روش گفتمان و گفتگو که امام رضا(ع) از آن بهره بردند، در این عصر پاسخگوی معضلات فرهنگی جامعه است، آن چیزی که سبب محبت می شود، آگاهی داشتن از خوبیهای افراد است و این احساس زمانی بیشتر تقویت می شود که علم و معرفت ما نسبت به مسأله یا فرد بیشتر شود.
این کارشناس در خصوص راه های شناساندن بیشتر امام رضا(ع) به مخاطب تأکید می کند: این شناسایی نسبت به سن مخاطب، علم مخاطب و آگاهی طرف متفاوت است، چنانچه اگر می خواهیم امام رضا(ع) را به کودکان بشناسانیم، راهی وجود دارد و برای بزرگسال راهی متفاوت، همچنین متناسب با تحصیلات و شعور افراد فرق می کند.وی خاطرنشان می کند: بدون آگاهی از صفات، زندگی، اوصاف و سیره اجتماعی و اخلاقی که امام رضا(ع) داشته اند، این معرفی، ناکارآمد و ابتر خواهد بود.
رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) با بیان اینکه محبت از روی آگاهی، عشق، شعور و شناخت در رفتار و زندگی ما تأثیرگذارتر است، تاکید می کند: امام رضا(ع) در کشور ما ناشناخته هستند و آنچه در محافل بیان می شود، تنها قطره ای از دریای بزرگ وجود ایشان است. باید تلاش شود تا شناخت توده مردم نسبت به شخصیت ارزنده عالم آل محمد(ع) از اشک و اندوه و آه فراتر رفته و زمینه ساز رشد و ترقی جامعه گردد.
منبع : قدس آنلاین
ارسال توسط کاربر محترم سایت :hasantaleb